Σαφράμπολη, Ινέπολη, Νεάπολη, Τραπεζούντα, Σινώπη… Το τοπωνύμιο της περιοχής της Αττικής αποκαλύπτει την καταγωγή της: η Νέα Ιωνία γεννήθηκε ως προσφυγικός συνοικισμός.
Προτού φτάσουν οι πρόσφυγες, η περιοχή λεγόταν «Ποδαράδες» από το όνομα μιας βυζαντινής οικογένειας που κατείχε τα περισσότερα κτήματα. Με την βοήθεια ενός ιερέα, οι πρώτοι πρόσφυγες ήρθαν το 1922 από την Πισιδία, μια περιοχή της Μικράς Ασίας, οπότε το όνομά της άλλαξε σε «Νέα Πισιδία». Με την ελληνοτουρκική ανταλλαγή πληθυσμών ήρθαν χιλιάδες πρόσφυγες από άλλες περιοχές της Μικράς Ασίας και στις 27 Ιουνίου 1923, με επίσημη θεμελίωση από τον στρατιωτικό Νικόλαο Πλαστήρα, ιδρύθηκε ο συνοικισμός που τελικά ονομάστηκε «Νέα Ιωνία».
Σε μια έρημη τοποθεσία, γεννήθηκε από το μηδέν μια πόλη με περίπου 20.000 κατοίκους. Όπως στους άλλους προσφυγικούς καταυλισμούς, οι συνθήκες ζωής στις παράγκες και στις σκηνές μέσα στα έλη ήταν άθλιες. Οι πρόσφυγες, όσοι είχαν επιβιώσει από τους μαζικούς θανάτους λόγω εξαθλίωσης, κακουχιών και ασθενειών, υπέφεραν ψυχικά λόγω του ξεριζωμού και της ανθρώπινης απώλειας, που είχαν βιώσει. Κάποιοι ήρθαν με την ελπίδα ότι θα γύριζαν πάλι στη γη τους αργά ή γρήγορα, άλλοι με την ελπίδα ότι εδώ θα έβρισκαν τη γη της Επαγγελίας, πάντως όλοι τους είχαν ένα κοινό χαρακτηριστικό: την ελληνορθόδοξη ταυτότητα.
Όμως στη νέα τους χώρα οι πρόσφυγες αναγκάστηκαν να αντιμετωπίσουν την εχθρότητα των ντόπιων κατοίκων και να συμμορφωθούν με διαφορετικές πολιτιστικές συνήθειες. Οι περισσότεροι από αυτούς ήταν γυναίκες και παιδιά ορφανά αφού πολλοί άνδρες είχαν αφανιστεί στην καταστροφή και στην εξορία των ταγμάτων εργασίας. Όταν οι πρόσφυγες συνειδητοποίησαν ότι δεν θα επέστρεφαν πια στη γη τους, άρχισαν να αυτοδιοργανώνονται και να αλληλοβοηθούνται.
Ξεκίνησε μια περίοδος οικονομικής ανάπτυξης, βασισμένης στον υφαντικό τομέα, χάρη στον οποίο η Νέα Ιωνία χαρακτηρίστηκε «το Μάντσεστερ της Ελλάδας». Αυτή η οικονομική ανάπτυξη υπήρξε αποτέλεσμα των ακολούθων παραγόντων: πρώτον, την τεχνογνωσία των προσφύγων, διότι πολλοί από αυτούς ήταν έμποροι, επιχειρηματίες και εργάτες· δεύτερον, την αφθονία του νερού (όπως φανερώνει και το όνομα «Περισσός» της όμορης συνοικίας) που διευκόλυνε τις εγκαταστάσεις ταπητουργειών και κλωστοϋφαντουργείων, οικονομικές δραστηριότητες στις οποίες είχαν αποκτήσει μεγάλη πείρα οι πρόσφυγες της Μικράς Ασίας· τρίτον, την ύπαρξη φτηνού εργατικού δυναμικού αποτελούμενου κυρίως από γυναίκες.
Η ιστορική βιομηχανία Σακαλίδης.
Κατά τη διάρκεια της Κατοχής, η Νέα Ιωνία αποτέλεσε προπύργιο της Αντίστασης και υπέφερε από την καταστολή των κατακτητών. Στο Μπλόκο της Καλογρέζας εκτελέσθηκαν 22 άντρες από τα Τάγματα Ασφαλείας. Στη μνήμη των θυμάτων αυτών, ο Γιάννης Ρίτσος έγραψε αυτούς τους στοίχους: Στην Καλογρέζα σαν περνάς, ξέγνοιαστε εσύ διαβάτη, με ευλάβεια πρέπει να πατάς, γιατί σε τούτα τα λιθάρια έπεσαν για τη λευτεριά 22 παλικάρια.
Μετά τον Εμφύλιο πόλεμο η φυσιογνωμία της Νέας Ιωνίας άρχισε να αλλάζει. Η Νέα Ιωνία αποτέλεσε καταφύγιο των ανθρώπων από την ελληνική επαρχία που αναζητούσαν το όνειρο μιας καλύτερης ζωής στην πόλη και την δεκαετία 1955-1965 έγινε επίλεκτος προορισμός ενός μεγάλου ρεύματος εσωτερικής μετανάστευσης.
Αυτό το γεγονός συνέβαλε στην αλλοίωση του προσφυγικού στοιχείου. Επιπρόσθετα, οι οικονομικές συγκυρίες είχαν αλλάξει. Με την απελευθέρωση των εισαγωγών, τα εργοστάσιά της δεν μπόρεσαν να αντέξουν τον ανταγωνισμό της παγκόσμιας μαζικής παραγωγής των μεγάλων βιομηχανιών. Όπως και στα υπόλοιπα βιομηχανικά κέντρα, άρχισε στη Νέα Ιώνια η φάση της αποβιομηχάνισης. Κατά συνέπεια οι οικονομικές δραστηριότητες επικεντρώθηκαν στον τριτογενή τομέα: στο εμπόριο και στην προσφορά υπηρεσιών. Στις μέρες μας, η Νέα Ιωνία αποτελεί ένα μεγάλο εμπορικό και επιχειρηματικό κέντρο.
Σήμερα στην Νέα Ιωνία μένουν περίπου 70.000 κάτοικοι. Το προσφυγικό γνώρισμά της αποτυπώνεται στα παραδοσιακά σπίτια που έχουν επιβιώσει. Η ιστορική μνήμη κρατιέται από τα προσφυγικά και πολιτιστικά σωματεία. Το δημιουργικό πνεύμα των κατοίκων της εκφράστηκε και εκφράζεται ακόμη μέσω των πολλών καλλιτεχνικών μορφών όπως: ο Φώτης Κόντογλου, ο Άγγελος Σημιριώτης, ο Στέλιος Καζαντζίδης, ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου, η Μαρία Φαραντούρη, η Γιώτα Λύδια, ο Μιχάλης Σουγιούλ, ο Νίκος Ξανθόπουλος.
Ένα προσφυγικό σπίτι.
Πηγές:
Νέα Ιωνία “Η Ιστορία της πόλης μας” (Πρόσκοποι Περισσού)
Καταγραφή Πολιτιστικής Κληρονομιάς των Δήμων Μελών του Συνδεσμού
Δήμος Νέας Ιωνίας
Νέα Ιωνίας Αττικής – Πόλη ενημέρωση
Το μπλόκο της Καλογρέζας
Βιβλιογραφία:
- Η Νέα Ιωνία του χθες και του σήμερα» του Χαρ. Δ. Σαπουντζάκη – Νέα Ιωνία 1980
- Τα πρώτα σχολεία των προσφύγων στη Νέα Ιωνία» των Χάρη Σαπουντζάκη & Μάκη Λυκούδη, 2η έκδοση ΚΕ.ΜΙ.ΠΟ. Ν. Ιωνία 2008
- Νέα Ιωνία 1923 – 2003, 80 χρόνια» επετειακή έκδοση του ΚΕ.ΜΙ.ΠΟ. Ν. Ιωνία
