Άρθρο της φιλολόγου Έμμης Αμπαρτζάκη (μεταπτυχιακό στην διδασκαλία της Ελληνικής ως ξένης, Πανεπιστήμιο Αθηνών)

Η αντίληψη που κυριαρχεί για το φαινόμενο των ‘greeklish’ είναι ότι η ευρεία χρήση τους οδηγεί στην αλλοίωση του ελληνικού αλφαβήτου και στην αντικατάστασή του από το λατινικό, σε σωρεία ορθογραφικών λαθών και στη μερική απώλεια της μητρικής γλώσσας.

Η επικράτηση του λατινικού αλφαβήτου στο Διαδίκτυο υπήρξε για τους αρχικούς τουλάχιστον χρήστες του υποχρεωτική, αλλά και τους αντίστοιχους χρήστες του κινητού τηλεφώνου, καθώς οι λιγότερο ομιλούμενες γλώσσες, ανάμεσα στις οποίες συγκαταλέγεται και η ελληνική, δεν υποστηρίζονταν από τα λογισμικά προγράμματα και δεν αναγνωρίζονταν από το μέσο, δηλαδή τον Ηλεκτρονικό Υπολογιστή.  Οι χρήστες, λοιπόν, έπρεπε να ‘εφεύρουν’ έναν νέο τρόπο γραφής για να είναι συμβατός με τα λογισμικά που χρησιμοποιούνται στα τεχνολογικά μέσα και η μεταγραφή των ελληνικών λέξεων με λατινικούς χαρακτήρες ήταν ο ευνοϊκότερος όλων. Αποτέλεσμα αυτής της μεταγραφής είναι η δημιουργία των ‘greeklish’, μιας κωδικοποιημένης γλώσσας με περιορισμένη αρχικά χρήση για τα μηνύματα που στέλνονταν από τους Υπολογιστές, αργότερα όμως η χρήση τους διευρύνθηκε κι έγινε η ‘γλώσσα’ [1] που χρησιμοποιείται σε οτιδήποτε έχει να κάνει με την τεχνολογία.

Ο όρος greekish έχει δημιουργηθεί για να δηλώσει τη γραπτή απόδοση των ελληνικών με λατινικό αλφάβητο. Είναι συνδυασμός των λέξεων Greek και English (επίσης είναι -σε προγενέστερες αποδόσεις- γνωστός και ως Grenglish, Φραγκολεβαντίνικα, Λατινοελληνικά ή ASCII Ελληνικά). Σήμερα, όμως, είναι ευρέως γνωστά ως greeklish. Χρησιμοποιήθηκαν εξ ανάγκης για να εξαλειφθούν τα προβλήματα που προέκυπταν από τη χρήση των Η/Υ, καθώς τα πρώτα λογισμικά που χρησιμοποιούνταν από τους Η/Υ δεν υποστήριζαν γλώσσες όπως η ελληνική.

Αρχικά, εμφανίστηκαν ως εναλλακτική μορφή της ελληνικής γλώσσας στα τεχνολογικά μέσα, στη συνέχεια, όμως εξελίχθηκαν και έγιναν ευρέως γνωστά, κυρίως στους κόλπους της νεολαίας, παράλληλα, άρχισαν να χρησιμοποιούνται τόσο στην ασύγχρονη μορφή επικοινωνίας, όσο και στη συγχρονική θεωρώντας τα greeklish επίσημη γραπτή ‘γλώσσα’ των νέων. Αυτή η πρακτική γραφής με δύο τρόπους είναι γνωστή και ως διγραφία ( Lyras et al., 2010) και εμφανίζεται και στις δύο της μορφές (ασύγχρονη και συγχρονική). Οι χρήστες επιλέγουν δύο τρόπους απόδοσης γραπτών κειμένων, τη λατινική ανεπίσημη γραφή (κείμενα γραμμένα σε greeklish) και την επίσημη γραφή (κείμενα γραμμένα στα ελληνικά). Έτσι, για παράδειγμα όταν αποστέλλονται μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου (emails), οι αποστολείς γράφουν το μήνυμα και με τους δύο τρόπους, για να είναι σίγουροι ότι ο αποστολέας θα μπορεί να το διαβάσει. Μορφές διγραφίας υπάρχουν σε αρκετές γλώσσες, οι οποίες δε χρησιμοποιούν τη λατινική γραφή.

Οι λόγοι που επέβαλαν τη χρήση των greeklish ήταν πολλοί. Ο προφανής λόγος ήταν ότι οι ελληνικοί χαρακτήρες δεν υποστηρίζονταν σωστά από τους  Η/Υ. Η αιτία αυτού του φαινομένου ήταν κατά κύριο λόγο η κωδικοποίηση ASCII. [2]

Ο ASCII (American Standard Code for  Information Interchange, δηλαδή: Αμερικανικός Πρότυπος Κώδικας για Ανταλλαγή Πληροφοριών) είναι ένα κωδικοποιημένο σύνολο χαρακτήρων του λατινικού αλφάβητου ,όπως αυτό χρησιμοποιείται σήμερα στην Αγγλική γλώσσα και σε άλλες δυτικοευρωπαικές γλώσσες. Χρησιμοποιείται σήμερα κυρίως για αναπαράσταση κειμένου στους υπολογιστές και σε συσκευές τηλεπικοινωνίας. Οι περισσότερες σύγχρονες κωδικοποιήσεις χαρακτήρων βασίζονται στον ASCII.

Με αυτή την εισαγωγή γίνεται εμφανές, γιατί στο παρελθόν ήταν δύσκολη η αναγνώριση των ελληνικών χαρακτήρων από τους υπολογιστές. Η μη παροχή ανάλογης υποστήριξης από όλα τα συστήματα υπολογιστών οδήγησε τους χρήστες στην ‘έυρεση’ μίας νέας γλώσσας που να μπορεί αν χρησιμοποιηθεί από όλους και να είναι εύκολη στην αναγνώριση. Τα greeklish εξυπηρετούσαν επαρκώς τους πρώτους χρήστες του Διαδικτύου και των Η/Υ. Με την πάροδο των ετών και την περαιτέρω ανάπτυξη της επιστήμης της πληροφορικής, τα λειτουργικά συστήματα, αλλά και γενικότερα όλη η φιλοσοφία πίσω από τον προσωπικό υπολογιστή ωθήθηκε να υποστηρίζει πολύ περισσότερες γλώσσες, μεταξύ των οποίων και τα ελληνικά, ακόμη και τα πολυτονικά. Έτσι κατέστη πιο εύκολο να επικοινωνήσουν Έλληνες μεταξύ τους στη μητρική τους γλώσσα και στο διαδίκτυο.

Εκτός αυτού του βασικού προβλήματος, στην πορεία, η αντικατάσταση των ελληνικών χαρακτήρων από λατινικούς εξυπηρέτησε και μάλλον εξυπηρετεί ακόμα και άλλους σκοπούς. Αυτοί μπορεί να είναι είτε λόγοι οικονομίας χρόνου κατά την πληκτρολόγηση είτε οικονομίας χαρακτήρων (στην περίπτωση των κινητών τηλεφώνων το λατινικό αλφάβητο μπορεί να εμφανίσει σε ένα γραπτό μήνυμα περισσότερους χαρακτήρες απ’ ό,τι το ελληνικό αλφάβητο). Επιπλέον, μέσω του τρόπου απόδοσης του μηνύματος δηλώνεται η ταυτότητα του ομιλητή, εντάσσεται σε ομάδα ή εκδηλώνει τη διαμαρτυρία του απέναντι στο τυποποιημένο ή το κατεστημένο και μέσω της γλώσσας (Danet&Herring 2007).

Το φαινόμενο της αντικατάστασης του μητρικού αλφαβήτου από το αντίστοιχο λατινικό –όπως υποστηρίζεται- είναι συχνό.  Και αυτό είναι εν μέρει φυσικό, γιατί η ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας και η κυριαρχία της σε παγκόσμιο επίπεδο επέβαλαν αυτήν την αντικατάσταση.

Έτσι, έχουμε τα Singlish στη Σιγκαπούρη, τα Arabish ή Aralish για την αραβική γλώσσα, τα Alay στην Ινδονησία, τη   Martial script στη  Κίνα,  τα Penglish, Pinglish, Fingilish or fargelisi για τα περσικά, τα  Greeklish για τα ελληνικά, τα Jejemon στις Φιλιππίνες, τα Leet (“1337”) για την αγγλική γλώσσα (ένα είδος εναλλακτικού αλφαβήτου που χρησιμοποιείται ως εναλλακτική μορφή της γλώσσας στο διαδίκτυο), τα Lolspeak /LOLspeak / Kitteh που είναι μια γλώσσα που χρησιμοποιείται στο διαδίκτυο και συνδυάζει εικόνα με κείμενο με σκοπό να προκαλέσει το γέλιο. Συνήθως απεικονίζει μια γάτα και πάνω στη φωτογραφία είναι γραμμένο το κείμενο (η λέξη προέρχεται από το ‘πάντρεμα’ των λέξεων LOL και cat) και, τέλος,  στη Ρωσία τα Padonkaffsky jargon ή Olbanian language  και Volapuk κωδικοποίηση[3].

Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται εκλατινισμός (romanization ή latinization), δηλαδή την ανάπτυξη ενός συστήματος για την αναπαράσταση μιας λέξης ή γλώσσας με το λατινικό αλφάβητο, εφόσον η αρχική λέξη ή η γλώσσα που χρησιμοποιείται, διαθέτει διαφορετικό σύστημα γραφής. Μέθοδοι εκλατινισμού περιλαμβάνουν μεταγραφή (transliteration) του γραπτού κειμένου και μεταγραφή (transcription) του προφορικού λόγου. Η τελευταία μπορεί να υποδιαιρεθεί σε φωνολογική μεταγραφή που καταγράφει τα φωνήματα ή μονάδες των σημασιολογικών νοημάτων στην ομιλία και πιο αυστηρές φωνητικές μεταγραφές που καταγράφουν τους ήχους με ακρίβεια.

Η ευρεία χρήση των greeklish από τους νέους εγείρει έντονες διαμάχες μεταξύ της επιστημονικής κοινότητας, των απλών πολιτών, των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης και πολλών άλλων που συναναστρέφονται με τους νέους και ασχολούνται με τη γλώσσα. Η συζήτηση για το αν απειλείται το ελληνικό αλφάβητο και κατ’ επέκταση η ελληνική γλώσσα από τη χρήση του λατινικού αλφαβήτου έχει μετατραπεί σε ένα κοινωνικό-πολιτιστικό και ιδεολογικό φαινόμενο, με λογικές εν μέρει αντιδράσεις.

Η τοποθέτηση των greeklish στο ευρύτερο κοινωνικό και πολιτισμικό πλαίσιο προϋποθέτει την κατανόηση της παλιάς διαμάχης για την ελληνική γλώσσα, το λεγόμενο ‘γλωσσικό ζήτημα’ (Χριστίδης, 1999 στους Κουτσογιάννης & Μητσοπούλου, 2003). Οι Κουτσογιάννης και Μητσοπούλου (2003) υποστηρίζουν ότι οι αρνητικές στάσεις και θέσεις σχετικά με τα greeklish έχουν τις απαρχές τους σε αυτήν τη διαμάχη, προερχόμενες από τις γενικότερες συζητήσεις σχετικά με την ελληνική γλώσσα. Το θέμα της γλώσσας στην Ελλάδα πάντα αποτελούσε και αποτελεί ακόμη και σήμερα φλέγον ζήτημα. Ο Σπύρος Μοσχονάς (2001) αναφέρει ότι «η ήδη προβληματική ιστορία της Ελλάδας, φανερώνει τη διαμάχη ανάμεσα στην Καθαρεύουσα και τη Δημοτική, ως αποτέλεσμα μιας συνεχούς ρουτίνας των Μέσων, που δημοσιεύουν σχόλια επαγγελματιών και τεμπέληδων ανθρώπων για θέματα γλώσσας», δηλώνοντας στην πραγματικότητα την υπερδιογκωμένη και συχνά εσφαλμένη εντύπωση που δημιουργούν τα Μέσα στην πλειοψηφία των πολιτών για γλωσσικά θέματα. Τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης συχνά προσεγγίζουν γλωσσικά θέματα, γιατί κεντρίζουν το ενδιαφέρον του αναγνωστικού κοινού. Απ’ όλα τα γλωσσικά θέματα προτιμούν πάντως τις στιγματισμένες γλωσσικές χρήσεις και τις μη πρότυπες ποικιλίες (Ιορδανίδου & Ανδρουτσόπουλος 1999).

Σε άρθρο που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα ‘Τα Νέα’ [4] , βάσει μαρτυριών, δηλώνεται ότι η χρήση των greeklish έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση των ορθογραφικών λαθών. Στο εν λόγω άρθρο παραθέτονται οι απόψεις χρηστών, αλλά και τα αποτελέσματα της έρευνας που διεξήχθη από το Τμήμα Νηπιαγωγών του Παιδαγωγικού Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας, σύμφωνα με την οποία η ευρεία χρήση τους –κυρίως στην ηλικία του δημοτικού- οδηγεί τόσο σε ορθογραφικά και φωνητικά λάθη, όσο και σε συντμήσεις λέξεων, παραλείψεις τόνων και σημείων στίξης ή σε συνδυασμό ελληνικών και λατινικών γραμμάτων σε μία λέξη.

Παράλληλα, στο ίδιο άρθρο παρουσιάζεται η άποψη του κοινωνιολόγου κ. Χαράλαμπου Στέρτζου, χαρακτηρίζοντας τα greeklish ως συμπιεστή της γλώσσας, που λειτουργούν ως «μία ασπίδα να κρύβεται κανείς γραμματικά, γλωσσικά και εκφραστικά»’, όπως χαρακτηριστικά επισημαίνει. Παρόμοιες απόψεις διατυπώνονται και από άλλους ειδικούς, όπως και από εκπαιδευτικούς που υποστηρίζουν ότι παρατήρησαν χρήση greeklish σε γραπτά του σχολείου. Στις περισσότερες περιπτώσεις ορίζουν τα greeklish ως ‘απειλή’ για την ελληνική γλώσσα.

Σε μελέτη που διεξήγαγε ο Γιάννης Ανδρουτσόπουλος  σχετικά με τη χρήση και τις στάσεις απέναντι στα greeklish [5], η πλειοψηφία των ερωτηθέντων δηλώνει την  άποψη ότι αποτελούν ‘εργαλείο’ της ηλεκτρονική επικοινωνίας (82%)) και ένα αρκετά μεγάλο ποσοστό (67%) τα αποδέχονται ως ‘αναγκαίο κακό’. Ως προς την αισθητική τους απόδοση, η πλειοψηφία (53%) τα χαρακτηρίζει ‘άσχημα/ακαλαίσθητα’, ποσοστά, όμως, που μεταβάλλονται ανάλογα με την ηλικία, το φύλο, με τις γυναίκες ‘ανεκτικότερες’ έναντι των ανδρών. Ως προς το χαρακτηρισμό ‘απειλή’ για την ελληνική γλώσσα, η πλειοψηφία των ερωτηθέντων δε συμφωνεί με το χαρακτηρισμό (76,4%), ενώ το μεγαλύτερο ποσοστό όσων τα χαρακτηρίζουν ‘απειλή’ είναι άνθρωποι μεγαλύτερης ηλικίας (45-54 ετών) και οι γυναίκες πάλι εμφανίζονται ανεκτικότερες έναντι των ανδρών. Τέλος, ως προς την ερώτηση ‘εύχρηστα/δύσχρηστα στην ανάγνωση και γραφή’, όπως ήταν και αναμενόμενο, οι μεγαλύτερες ηλικιακές ομάδες δυσκολεύονται σε αντίθεση με τους νεότερους.

Είναι γνωστό, βέβαια,  ότι  ‘γλωσσικά θέματα’ εγείρουν συζητήσεις σε πολλές χώρες. Παρόμοιες ανησυχίες –περί γλωσσικής καθαρότητας- εκφράζονται και στη Γαλλία, όπου και εκεί η αντίστοιχη Ακαδημία ‘αφορίζει’ την επιβολή της τεχνολογίας και την επιβολή των νέων επικοινωνιακών μέσων. Οι Γάλλοι, που και αυτοί ανησυχούν ιδιαίτερα για τη συνέχεια της γλώσσας του και όπου η ορθογραφία αποτελεί και πρόβλημα, αλλά και μείζον θέμα, κάνουν λόγο για την εμφάνιση συντετμημένης γλώσσα και ελευθερία γραμματικής και συντακτικού στις ασύγχρονες και συγχρονικές μορφές επικοινωνίας [6]. Μάλιστα έχουν δημιουργηθεί και ομάδες στο διαδίκτυο που απαγορεύουν την συντετμημένη χρήση της γαλλικής γλώσσας.

Το πρόβλημα δεν έγκειται στη χρήση του λατινικού αλφαβήτου από τους νέους, καθώς αυτό καθεαυτό δεν αποτελεί ‘απειλή’, αλλά στην κυριαρχία της αγγλικής έναντι ασθενέστερων γλωσσών. Η τεχνοφοβική αντίληψη δείχνει αυτήν τη διαρκή ανησυχία για τη ‘σμίκρυνση’ της ελληνικής γλώσσας και την αδυναμία αντίστασής της (αν μπορούμε να μιλήσουμε για κάτι τέτοιο) απέναντι στην κυρίαρχη γλώσσα, στη lingua franca, όπως ονομάζεται πια, την Αγγλική. Δυστυχώς, όμως, η έλλειψη αντίστασης δεν οφείλεται και ούτε προέρχεται από την ‘επιβολή’ των Αγγλικών, αλλά τα αίτιά της είναι πολύ πιο βαθιά, μακροχρόνια και βρίσκονται στο ίδιο το σύστημα διδασκαλίας της ελληνικής και των λανθασμένων χειρισμών από πλευράς πολιτείας και ιθυνόντων ή μη, που σχετίζονται με το εκπαιδευτικό-γλωσσικό σύστημα στην Ελλάδα.

Και όπως υποστηρίζει ο Γιώργος Παπαναστασίου (επίκουρος καθηγητής ΑΠΘ) «είναι µάλλον πολυσυζητημένη η αγωνία ορισμένων ότι η χρήση των greekglish, όπως λέγονται, µπορεί να απειλήσει τη χρήση του ελληνικού αλφαβήτου και να οδηγήσει στον θάνατο της ελληνικής γλώσσας».

Η αρνητική στάση, οι διάφοροι μύθοι και η κινδυνολογία που συνοδεύει τα greeklish είναι αποτέλεσμα των γλωσσικών στερεοτύπων, των κοινωνικά δηλαδή μαρκαρισμένων γλωσσικών στοιχείων που λαμβάνονται ως χαρακτηριστικά για την ιδιαίτερη γλωσσική έκφραση των νέων ( Ιορδανίδου&Ανδρουτσόπουλος 1997). Στην πραγματικότητα όλες αυτές οι κρίσεις αφορούν την προσωπική στάση αυτών που προσυπογράφουν την εν λόγω άποψη, δημιουργώντας με τον τρόπο τους στάσεις απέναντι στη γλώσσα.

Ας αναφερθούν τρεις βασικές αλήθειες για τη λατινοελληνική ορθογραφία σήμερα. Πρώτον, είναι ένα σύστημα γραφής συμπληρωματικό, περιορισμένο σε ειδικές συνθήκες χρήσης από ειδικές κοινωνικές ομάδες: μαθητές, φοιτητές, επιστήμονες, ανθρώπους των μέσων και της τεχνολογίας. Δεύτερον, η χρήση τους είναι τεχνικά εφικτή, με λίγη εξάσκηση διαβάζονται και γράφονται άνετα. Τρίτον, η λατινοελληνική ορθογραφία δεν εμποδίζει τη δημιουργική γλωσσική χρήση. Η ευρύτατη και συνεχιζόμενη χρήση των λατινοελληνικών από την ελληνική ηλεκτρονική κοινότητα έχει καταδείξει ότι η ελληνική γλώσσα απλά απέκτησε ακόμη ένα βοήθημα  (Ανδρουτσόπουλος 1999[7]).

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Ανδριτσόπουλος, Γ. (2011) . Στην… Οξφόρδη η αργκό του Ίντερνετ: Το κορυφαίο λεξικό ενέταξε λέξεις από την «γλώσσα» των νέων. Τα Νέα, 28-3-2011 (ημερομηνία δημοσίευσης)

Ανδρουτσόπουλος, Γ. (1997). Η γλώσσα των νέων σε συγκριτική προοπτική: Ελληνικά, Γαλλικά, Γερμανικά, Ιταλικά. Μελέτες για την Ελληνική Γλώσσα 17, 562-576. Θεσσαλονίκη: Κυριακίδης.

Ανδρουτσόπουλος, Γ. (1998). Ορθογραφική ποικιλότητα στο ελληνικό ηλεκτρονικό ταχυδρομείο: Μια πρώτη προσέγγιση. Γλώσσα 46, 49-67.

Ανδρουτσόπουλος, Γ. (1999). Από τα φραγκοχιώτικα στα greeklish. Το Βήμα, 5-9-1999 (ημερομηνία δημοσίευσης).

Ανδρουτσόπουλος, Γ. (2000). Λατινο-ελληνική ορθογραφία στο ηλεκτρονικό ταχυδρομείο: χρήση και στάσεις. Μελέτες για την Ελληνική Γλώσσα 20, 75-86. Θεσσαλονίκη: Κυριακίδης.

Ανδρουτσόπουλος, Γ. (2001). Γλώσσα των νέων. Στο Χρηστίδης, Α.-Φ. (επιμ.), Εγκυκλοπαιδικός Οδηγός για τη Γλώσσα. Θεσσαλονίκη: Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, 108-113.

Beesley, K. (1997). Romanization, transcription and transliteration. Xerox Web Publications. .

Βελούδης, Γ. (2001). Άνισες εξισώσεις: η γλώσσα των νέων. Δέκα Μύθοι για την Ελληνική Γλώσσα. Αθήνα: Πατάκης.

Danet, Br. & S. C. Herring (2007). The Multilingual Internet: Language, Culture and Communication Online. Oxford: University Press.

Επτακοίλη, Τ. (2010). T knc? (Τι κάνεις;). Κ Καθημερινής, 14-2-2010 (ημερομηνία δημοσίευσης).

Georgakopoulou, Al. (2004) To tell or not to tell?: Email stories between on- and off-line interactions. Language @ Internet.

Iordanidou, A. & Androutsopoulos I. (1997). Teenage slang in Modern Greek. Στους Drachman G. et al. (επιμ.) Greek Linguistics ’95, 1, 267-276. Graz: Neugebauer.

Ιορδανίδου, Α. & Ανδρουτσόπουλος Γ. (1999). Πήρανε τη γλώσσα στο … κρανίο’: Στάσεις των ΜΜΕ απέναντι στη γλώσσα των νέων. Στο Αμαλία Μόζερ (επιμ.), Ελληνική Γλωσσολογία 97, 586-595. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

Iordanidou, A. & Androutsopoulos, I.  (2001) Youth slang in Modern Greek. In: Georgakopoulou, Al. & Μ. Spanaki (eds.), A Reader in Greek Socio-linguistics, 285- 302. Frankfurt a.M.: Lang.

Καραγεώργου, Αγγ. (2010). Πρόβλημα…..orthografias – Η χρήση των greeklish από τους νέους βλάπτει σοβαρά τη γλώσσα’. Τα Νέα,  21-4-2010 (ημερομηνία δημοσίευσης).

Koutsogiannis, D. & B. Mitsikopoulou (2007). Greeklish and Greekness: Trends and Discourses of ‘Glocalness’. Στο Danet, B. & S. C. Herring (eds.), The Multilingual Internet: Language, Culture and Communication Online. Oxford: University Press, 45-63.

Lyras, P., I. Kotinas, K. Sgarbas & N. Fakotakis (2010). A Stochastic Greek-to-Greeklish Transcriber Modeled by Real User Data. In Proceedings of SETN. Berlin / Heidelberg: Springer, 363-368.

McQuail, D. (2005).  Mcquail’s Mass Communication Theory, 5th ed. (1^st  ed:1983). London: SAGE Publications.

Μπαμπινιώτης, Γ. (1994). «Γλωσσική αμφισβήτηση: Η γλώσσα των νέων», στο Ελληνική Γλώσσα: Παρελθόν – Παρόν – Μέλλον. Αθήνα: Gudenberg, 259-274.

Palfreyman, D. & M.  Al Khalil. (2007). “A Funky Language for Teenzz to use”: Representing Gulf Arabic in Instant Messaging. Στο Danet, B. & S. C. Herring, The Multilingual Internet: Language, Culture and Communication Online. Oxford: University Press, 142-158.

Spilioti, T. (2009).  Graphemic Represantation of Text-messaging: Alphabet-Choice and Code-Switches in Greek SMS, Pragmatics 19. International Pragmatics Association,  393-412.

Σταμάτη, Λ. (2001) greeklisch: η επίσημη γλώσσα των Ελλήνων στο διαδίκτυο; Τα Νέα, 10-11-2001 (ημερομηνία δημοσίευσης).

Tseliga, Th. (2003), A Corpus Based Study of Discourse Features in Roman – Alphabeted Greek (i.e. ‘’greeklish’’) e-mails.  Στο Posteguillo et al. (eds.), Internet in linguistics, translation and literary studies. Spain: Univeritat Jaume I, 391-410.

Tseliga, Th. (2007). It’ s All Greeklish to Me!” Linguistic and Sociocultural Perspectives on Roman-Alphabeted Greek in Asynchronous Computer-Mediated Communication. Στο Danet, B. & S. C. Herring, The Multilingual Internet: Language, Culture and Communication Online. Oxford: University Press, 116-141.

Χαρισοπούλου, Β. (2010). Η «Ερωφίλη» µιλούσε σε… greekglish. Τα Νέα, 2-6-2010 (ημερομηνία δημοσίευσης).

Χαρτουλάρη, Μ. (2001). Μύθοι και Πραγματικότητα.  Τα «γκρίκλις», η σύγχυση, η διαμάχη και η αλήθεια  Για το λατινικό αλφάβητο και την «απειλή» προς την ελληνική γλώσσα. Ανάκτηση Φεβρουάριος 2011 από: http://www.netschoolbook.gr/greeklish3.html

---